Vijf vragen aan Annerose Büchel van Steenbergen

In 'Vijf vragen aan' willen wij jou laten kennismaken met onze gastsprekers. Wat beweegt hen om hun verhaal te delen en wat zijn hun obstakels en bijzondere momenten die zij tegenkomen?

Annerose vertelt het verhaal van haar vader Dick Büchel van Steenbergen, die in 1920 in Nederlands-Indië geboren wordt en later dient bij het KNIL. In 1942 wordt hij door de Japanners krijgsgevangen gemaakt en afgevoerd naar een concentratiekamp per Hellship, waarna hij werkt op een scheepswerf in Nagasaki toen daar op 9 augustus 1945 een atoombom viel. Wonder boven wonder overleeft hij de aanval: de balken van een dakconstructie boven zijn hoofd redden zijn leven. Na de Japanse capitulatie wordt Dick gerepatrieerd naar Nederlands-Indië. Daar belandt hij in de chaos van de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog.

Waarom wil jij jouw verhaal delen?

“De Tweede Wereldoorlog in Azië is in Nederland zwaar onderbelicht: de gebeurtenissen zijn niet eens opgenomen in het standaard lesprogramma, terwijl het op veel Nederlanders wel een zware impact heeft gehad. Ons land was op 5 mei 1945 weliswaar bevrijd van de Duitsers, maar in Nederlands-Indië hield de Japanse bezetter de archipel nog maanden stevig in de greep. Pas na de atoombommen op Hiroshima en op Nagasaki, capituleerde Japan en eindigde de Tweede Wereldoorlog op 15 augustus 1945. Na afloop van de Nationale Indië Herdenking in 2019 kwam ik in contact met Na de Oorlog en werd ik gevraagd om gastspreker te worden. Mijn vader was net overleden en ik moest het even laten bezinken. Maar als snel werd het mij duidelijk: juist omdat deze kant van de oorlog zo onbekend is, vind ik het belangrijk om zijn verhaal te delen. Ik weet zeker dat mijn vader dit prachtig had gevonden.”

"De gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog in Azië zijn zwaar onderbelicht."

Wat is voor jou de grootste uitdaging gedurende dit traject?

“Mijn vader was fotograaf en documenteerde zijn memoires goed, waardoor ik over veel boeiend materiaal beschikte. Het terugbrengen van zijn verhaal naar een kernachtig geheel was een pittige kluif: er is zoveel te vertellen en te laten zien. Gelukkig kreeg ik bij de uitwerking van het verhaal de hulp van een theatercoach. Voor mij was het in elk geval belangrijk om niet alleen over de gruwelijkheden die hebben plaatsgevonden te vertellen. Mijn vader was bijzonder veerkrachtig; hij had een enorme overlevingsdrive en zocht het positieve in de kleinste dingen. Dat is een levensles die ik als gastspreker graag wil overdragen: je kan de grootste ellende meemaken, maar hoe je daarmee omgaat, is bepalend voor de rest van jouw leven.”

Welke ervaring van dit proces zal jou altijd bijblijven?

“Het is bijzonder om te zien dat mensen echt geraakt worden door het verhaal van mijn vader. Aanvankelijk had ik geen idee welke reacties ik kon verwachten van een schoolklas, maar de leerlingen hangen echt aan mijn lippen. Na afloop worden er veel belangstellende vragen gesteld: het verhaal is niet alleen aangrijpend, maar voor velen ook nieuw. Daarnaast leggen kinderen tijdens de gastles vaak zelf de link naar het heden: er is ergens anders in de wereld nog steeds oorlog. ‘Hoe is dat mogelijk na alles wat er is gebeurd?’, vragen ze zich af.”

"Mensen worden echt geraakt door het verhaal van mijn vader ”

Wat heb je over jezelf geleerd tijdens het traject bij Na de Oorlog?

“Hoewel mijn vader positief was ingesteld, was hij niet altijd de makkelijkste. Toen ik opgroeide, werd er niet veel over de oorlog gesproken. Zonder het te benoemen was zijn voorgeschiedenis echter levensgroot in huis aanwezig; dat had een enorme impact op zowel mij als mijn twee zussen. Later is hij veel meer gaan praten, zeker als je ernaar vroeg. In 2014 ben ik met mijn vader en zussen naar Japan gegaan, waar we onder meer Nagasaki bezochten. Hij heeft ons tijdens de reis genoeg munitie gegeven om zijn verhaal over te dragen aan weer een volgende generatie. Daar is de tijd nu rijp voor: tijdens het traject heb ik ervaren dat ik alles een plek heb weten te geven.”

Wat is het mooiste advies dat jij ooit hebt gekregen?

“Mijn vader koesterde geen wrok tegenover de Japanners. Hij kon zich inleven in de andere partij; de meesten waren ook maar gewone mensen die veel van hen voerden noodgedwongen orders op. Wel kon hij rancune voelen tegenover specifieke personen die zich naar zijn mening (zeer) onmenselijk gedroegen. Mijn vaders advies neem ik dan ook ter harte: stel je oordeel uit en vorm dan pas je mening. Verplaats je eerst in de ander: waar komt hij of zij vandaan, wat heeft diegene meegemaakt en onder welke omstandigheden? Met andere woorden: blijf meten met de menselijke maat.”

Over het leven van Dick Büchel van Steenbergen verscheen in 2019 een boek geschreven door Gregor Vincent: De man die Nagasaki overleefde.

Vijf vragen aan Peter Delwel

In 'Vijf vragen aan' willen wij jou laten kennismaken met onze gastsprekers. Wat beweegt hen om hun verhaal te delen en wat zijn hun obstakels en bijzondere momenten die zij tegenkomen?

Peter neemt je tijdens zijn gastles mee naar het verhaal van zijn tante Jo (19) en haar nichtje Hanna (3). Wanneer Hanna’s ouders en oma uit Amsterdam worden gedeporteerd, besluit zij voor haar nichtje Hanna te zorgen. Nadat ze zijn verraden, moeten Jo en Hanna mee naar de Hollandsche Schouwburg om te worden gedeporteerd. Jo weet te ontsnappen. Ze gaat naar de crèche aan de overkant, waar Hanna naartoe werd gebracht. Met gevaar voor eigen leven smeekt zij Walter Süskind om haar nichtje te redden, waarin hij slaagt. Hanna wordt door het studentenverzet meegesmokkeld, in de onderduik ondergebracht en overleeft zo de oorlog.

Waarom wil jij jouw verhaal delen?

"Er vinden veel antidemocratische en extreme ontwikkelingen plaats. Neem Trump die in Amerika de macht kon grijpen of Orbán in Hongarije. Maar ook in Nederland komt in de hoek van extreem rechtse partijen regelmatig een bruine walm boven drijven. Een ander gevaar is dat door social media en Artificial Intelligence propaganda, desinformatie en doortrapte haatcampagnes nóg sneller kunnen worden verspreid. Als gastspreker wil ik jongeren bewustmaken van wat er in het verleden is gebeurd en de link leggen met de toekomst. Je hoopt een zaadje planten dat later tot wasdom komt. Een les die ik in elk geval aan jongeren wil meegeven, is om de regie van hun eigen leven te pakken en zelfstandig na te denken. Niet klakkeloos achter iemand of een groep aanlopen…"

"Je wilt een zaadje planten en hoopt dat dit later tot wasdom komt."

Wat is voor jou de grootste uitdaging gedurende dit traject?

“Het is voor mij belangrijk om mijn familieverhaal niet alleen te koppelen aan het Jodendom: het is een universeel verhaal. Dat vind ik best een uitdaging om over te brengen. Daarom probeer ik jongeren te prikkelen. Hoe kon het gebeuren dat een groot deel van het Duitse volk, dat eigenlijk een hoogstaande cultuur had, dacht dat Joden ‘ratten’ zijn? Ligt dat aan ‘de Duitsers’ of zit dat in de mens? Als voorbeelden haal ik de latere genocides in Joegoslavië, Cambodja en Rwanda aan. Factoren zoals economische ontevredenheid en een geoliede propagandamachine spelen bij het ontstaan van een massaslachting vaak een rol. Maar alles begint bij uitsluiting van mensen, of dit nu gaat om religie, ras of seksualiteit. Dus ook in de klas.”

Welke ervaring van dit proces zal jou altijd bijblijven?

“Onlangs gaf ik een gastles over de Tweede Wereldoorlog op een Islamitische school. Vooraf was ik benieuwd of ik met mijn verhaal wel voldoende aansluiting kon vinden. Niets bleek minder waar te zijn. Ik werd zeer open en gastvrij ontvangen, de kinderen waren goed voorbereid en oprecht geïnteresseerd. Ze stelden na afloop van mijn verhaal veel boeiende vragen. Eigenlijk werd ik gewoon even onderuit geschopt en geconfronteerd met mijn eigen vooroordelen.”

"Als je kinderen weet te raken, dan staan ze het meeste open”

Wat heb je over jezelf geleerd tijdens het traject bij Na de Oorlog?

“Dat ik me bewust moet blijven van mijn eigen vooroordelen. Vaak ben je geneigd om je eigen cultuur te zien als bepalend. Hierdoor ga je vooral met mensen om uit je eigen cultuur of die daar dichtbij staan. Door open te staan voor anderen kun je onderzoeken of jouw aannames eigenlijk wel kloppen. En dan word je vaak aangenaam verrast. Blijf dus nieuwsgierig naar elkaar!”

Wat is het mooiste advies dat jij ooit hebt gekregen?

“Uit de boeken van Krishnamurti heb ik de nodige levenslessen opgedaan. De belangrijkste is: neem de regie over je leven door je eigen weg te volgen. Als mensen hebben we innerlijk een muur van zekerheden om ons heen gebouwd met behulp van godsdienstige, politieke en persoonlijke voorstellingen. Volgens Krishnamurti is dit ook de oorzaak van onze problemen, omdat ze verdeeldheid zaaien tussen mensen onderling. Onze kijk op het leven wordt bepaald door de ideeën die in ons innerlijk verankerd liggen. Daarom blijf ik kritisch kijken naar mezelf: wat zie ik, wat voel ik en wat neem ik waar?”

Na de Oorlog schenkt € 2.500 aan Liberaal Joodse Gemeenten Amsterdam en Den Haag

De Emanuel Snatager Foundation helpt mensen die bij het realiseren van hun doelen en dromen last hebben van oorlog en geweld. De stichting is een sponsor van Na de Oorlog: wij hebben € 25.000 mogen ontvangen. Emanuel Snatager (1953-2020) wilde dat elke begunstigde 10% van zijn donatie ​​aan iemand anders gaf. Deze regel is geïnspireerd op de Thora, die voorschreef dat Joden om de drie jaar 10% van hun inkomen aan de armen geven. Met deze regel wilde Emanuel dat begunstigden beseffen dat er altijd andere personen zijn die ook hulp nodig hebben.

Wij hebben ervoor gekozen om de € 2.500 door te geven aan het LJG Amsterdam en het LJG Den Haag, ieder € 1.250. Dit doen we omdat we regelmatig gebruikmaken van hun leslokalen om onze gastsprekers te coachen, binnen en buiten Amsterdam en Den Haag. Yvonne Twisk van LJG Amsterdam en Henry Heijmans van LJG Den Haag zijn verheugd met de donatie: “We vinden het belangrijk wat jullie doen en blijven dit ondersteunen.”