In 'Vijf vragen aan' willen wij jou laten kennismaken met onze gastsprekers. Wat beweegt hen om hun verhaal te delen en wat zijn hun obstakels en bijzondere momenten die zij tegenkomen?

Dit keer heb ik het genoegen om mijn vragen te stellen aan Henk van der Velde. Tijdens ons gesprek viel het enthousiasme van Henk me op door elk woord dat hij uitsprak. In zijn gastles vertelt hij over zijn vader Ton, die tijdens de Tweede Wereldoorlog een opmerkelijke weg heeft bewandeld. Ton was geen meeloper; zijn gevoel voor goed en fout was scherp en genuanceerd. Voor hem was de oorlog geen zwart-wit verhaal. En terwijl het enthousiasme dus voelbaar is, voel ik tegelijkertijd een bescheidenheid die Henk als persoon kenmerkt. Grappig, want zo karakteriseert hij zijn vader ook. Hij spreekt met respect over de moeilijke keuzes die zijn vader moest maken en benadrukt dat geluk daarin een grote rol heeft gespeeld. Het waren niet alleen goede beslissingen, maar ook een flinke dosis geluk die Ton door de oorlog heeft geholpen.

Waarom wil jij jouw verhaal delen?

"Job Cohen was te gast bij ‘Mathijs Gaat Door’ van Mathijs van Nieuwkerk. Hij vertelde daar dat ie gastspreker is bij Na de Oorlog. En toen dacht ik dat het ook interessant voor mij kon zijn. Ik heb het er toen met mijn broer en zus over gehad, dat ik dit wilde gaan doen, en zij vonden dat prima. Mijn vader en moeder kan ik het niet meer vragen, maar ik denk dat zij het ook goed hadden gevonden. Misschien had mijn vader gedacht “moet dat nou?”, want hij was redelijk bescheiden.

De gastlessen geef ik dus, omdat ik het belangrijk vind dat verhalen van de oorlog verteld blijven worden. En niet zomaar als interessante geschiedenis verhalen, maar ook omdat deze verhalen kinderen kunnen helpen nadenken over wat er vandaag de dag aan de hand is. En dat ze daar dan iets mee kunnen doen, wat dat dan ook is.

Eerder ben ik educatief medewerker geweest bij het Maczek Memorial in Breda. Daar is een Poolse begraafplaats en een museum. Waar het in zo’n museum altijd over gaat, zijn spullen die er staan, geweren en motoren, insignes. Dus daar gaat het vooral over heldendom. En dat zijn ook helden, laat daarover geen misverstand over bestaan. Maar oorlog gaat ook over creperen, bloed en honger – en niet alleen van soldaten, maar ook bij burgers. En dat is bij zo’n plek dan moeilijk duidelijk te maken. En via mijn persoonlijke verhaal hoop ik iets meer duidelijk te maken van hoe de oorlog moet hebben gevoeld. Oorlog is geen ‘game’ zoals dat wellicht gezien kan worden, maar diepe ellende."

Wat is voor jou de grootste uitdaging als gastspreker?

"Nou, in de eerste plaats om het gevoel bij de kinderen teweeg te brengen. En de tweede uitdaging is om hen na te laten denken over wat goed en wat fout is. En dat dat niets absoluuts is. Ja, dan kom je terecht bij de vraag: hoe ontstaat oorlog? Of anders gezegd: waarom doen mensen mee aan zoiets als een oorlog? Dan volgen er antwoorden zoals dat zij slecht geïnformeerd zijn, omdat ze bang zijn of omdat meedoen stoer is. In het nagesprek, dat plaatsvindt nadat ik mijn familieverhaal heb verteld, gaat het vaak over pesten. Want ga je dan zelf pesten en dus iets doen wat je zelf niet oké vindt? Hoe kan zoiets gebeuren? Dus het komt er vaak op neer over wat goed en fout is. En dat de leerlingen dan eigen verantwoordelijk moeten nemen. Maar dat gesprek tot stand brengen en laten gebeuren, is dus weleens een uitdaging."

Welke ervaring zal jou altijd bijblijven?

"Ja, ik moet meteen aan een bepaald moment denken. Een meisje vertelde dat haar overgrootvader soldaat was in het leger in Engeland. Ik vertelde op mijn beurt dat mijn vader, toen hij in bevrijd gebied kwam, een Engelse soldaat sprak die een Nederlander bleek te zijn. We bedachten toen samen dat die soldaat vast haar overgrootvader was. Een mooie gedachte vonden we.

Vervolgens zegt een jongen, in diezelfde klas, dat zijn vader diens vader doodgeschoten zag worden in de oorlog. Dat bleek de oorlog in Joegoslavië te zijn geweest. Net op dat moment was de juf de klas uit. Ik merkte dat de klas stil werd. Hij werd emotioneel, dus ging ik bij ‘m zitten en sloeg een arm om hem heen. Als ik het nu vertel, raakt het me weer, hè. En toen kwam de juffrouw weer terug en zij bleek dit ook niet te weten. Nou, hij durfde het op dus dat moment te vertellen. Hij moest het blijkbaar kwijt. En het heeft niet direct wat te maken met mijn verhaal, maar het laat wel zien dat oorlog vreselijk is."

Wat heb je over jezelf geleerd tijdens het traject bij Na de Oorlog?

"Ik vind gastlessen erg leuk. Maar dat idee had ik van tevoren al wel, hoor, dat ik het leuk zou vinden om mijn familieverhaal te vertellen. Ik ga er helemaal in op. En de leerlingen zijn dertig minuten stil. Alleen als ik zing, dat doe ik tijdens mijn gastles, kan er soms gegiebel ontstaan. Ik zing twee keer, vooral om sfeer te maken. Als symboliek voor een reis die mijn vader maakt.

Eén keer begon een leerling echt te lachen. Dat gebruik ik. Ik stelde de vraag aan de klas wat zij dachten toen ik begon te zingen. Ik zeg dat ik het ook niet had kunnen doen vanuit het idee dat zij het misschien wel raar zouden vinden. Maar toch doe ik het omdat ik het passend vind. Ik neem dus mijn eigen verantwoordelijkheid laat iets niet persé afhangen van wat anderen daarvan misschien gaan vinden. En die jongen, die zo aan het lachen was, zei dat ie het vreemd vond en dat hij zich geen houding wist te geven en daarom ging lachen. Dat was heel oprecht. En vervolgens vroeg een andere leerling: meneer, wilt u nog een keer iets voor ons zingen? Nou, dat deed ik. En even later werd me gevraagd of ik bij hun musical kwam kijken.

Dan denk je aan het begin te maken te hebben met een rumoerige klas, een wat moeilijke groep. Maar ze waren juist heel erg betrokken en serieus toen het om het verhaal ging. Je moet ze zien te pakken en dat lukt. En dat is iets wat je over jezelf leert.

Ik ben blij dat ik het zingen juist wél onderdeel van mijn verhaal heb gemaakt. Het werkt en het verandert de sfeer – het is een goed element. En het geeft stof tot gesprek nadat ik mijn verhaal heb verteld. Al doende leer je."

Wat is het mooiste advies dat jij ooit hebt gekregen?

"Dat is het advies van mijn vader. Als men zei dat alle Duitsers moffen waren en anderen bijvoorbeeld niet naar Duitsland op vakantie wilden, zei hij: “Ik heb genoeg goede Duitsers meegemaakt en foute Nederlanders.” Met andere woorden: beoordeel anderen niet op hun afkomst of algemeenheden, maar op hoe zij doen. En dat is eigenlijk ook de centrale boodschap van mijn gastles."