In het kader van Holocaust Memorial Day woonde De Telegraaf afgelopen vrijdag (26 januari 2024) een gastles van Saskia Goldschmidt bij. Lees hier het artikel dat zij hebben geschreven naar aanleiding van dit bezoek:

De Tweede Wereldoorlog mag nooit vergeten worden. Met die boodschap had het Berlage Lyceum in Amsterdam vrijdag meerdere gastsprekers over de Holocaust uitgenodigd, een dag voor de internationale herdenkingsdag. Ook Saskia Goldschmidt van Stichting Na de Oorlog deelde haar familieverhaal, dat bij leerlingen binnenkwam. ,,Ik kan me gewoon niet voorstellen dat je jaloers bent op dode mensen."

Het is vrijdagochtend muisstil in het lokaal van 3 atheneum. Tientallen leerlingen kijken met grote ogen naar Goldschmidt. Ze staat bewegingsloos voor het raam en tuurt erdoorheen. Droevige muziek klinkt. ,,Weten jullie, elke keer als ik een trein zie vertrekken met iemand erin die ik ken, word ik verdrietig”, verzucht ze. ,,Daar schaam ik me voor.”

Dat is echter het onvermijdelijke gevolg van het verhaal van haar vader, Paul. Hij was joods en werd in de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers naar het concentratiekamp Bergen-Belsen gedeporteerd. ,,Eenmaal daar hoorde hij dat zijn vader twee dagen ervoor in dat kamp was overleden. Mijn vader had zich nog nooit zo eenzaam gevoeld.”

Barbaars

De omstandigheden waren barbaars. ,,Ze moesten twaalf uur werken en kregen dan hooguit een kommetje waterige soep en een halve boterham. De gevangenen waren wandelende skeletten. Overal gingen virussen rond. Op een dag zei mijn vader: ‘Ik heb geen medelijden met de doden. Zij lijden tenminste niet meer. Ik ben er jaloers op’.”

Als ze dat verhaal vertelt, valt er wederom een stilte in het lokaal. Enkele leerlingen krijgen tranen in hun ogen.

Paul overleefde alles ternauwernood. Goldschmidt: ,,Aan het eind van de oorlog zat hij in een dodentrein. Daar kreeg hij zijn ene arm niet meer omhoog. Iedereen wist dat je dan binnen enkele dagen zou sterven.”

Maar zijn toenmalige vrouw Renate redde hem door in een Duitse tuin op zoek te gaan naar eten. ,,In het huis was een dienstbode van een SS’er aanwezig. Maar omdat Renate zei dat haar man op sterven lag, kreeg ze een paar aardappels en een ui mee.” Kort daarna werden ze bevrijd. Veertien jaar geleden overleed Paul op 96-jarige leeftijd.

Nachtmerries

De oorlog heeft altijd een serieuze impact gehad op Goldschmidt (69). ,,Ik kreeg als kind nachtmerries dat ik in een concentratiekamp zat. Ook verstopte ik me soms in een kast, zodat ik beter voorbereid was als de nazi’s weer zouden komen. En als ik thuis vertelde over een kind dat gepest was, zei mijn vader: ‘ach, als je tussen de stapels lijken hebt moeten wachtlopen, kun je je daar niet over opwinden’.”

Met haar verhaal wil Goldschmidt aantonen waartoe polarisatie en uitsluiting kunnen leiden. ,,Ik wil leerlingen ervan bewust maken dat dat nog altijd bestaat, zeker in deze tijden van toenemend antisemitisme en islamofobie. Dit drama mag nooit meer plaatsvinden.”

Bij Stichting Na de Oorlog is er ook weleens een andere gastles geweest, waarbij leerlingen gevraagd werd Holocaust-attributen mee te nemen. Iemand nam toen een bordje met een hakenkruis mee en vertelde dat je die als beloning kreeg als je een joods gezin verraden had. ,,Exact daarom geven we deze lessen”, zegt Goldschmidt stellig. ,,Kennelijk werd het thuis toch als een soort pronkstuk gezien.”

De leerlingen in Amsterdam zijn geboeid door de gastles. ,,Dit is veel interessanter dan uit een boek”, zegt Luuk (15) enthousiast. ,,Nu hoor je wat een persoon heeft meegemaakt. Dat komt echt binnen.”

Yan (15) is vooral geraakt door het verhaal dat de vader van Goldschmidt vertelde over de lijken. ,,Ik kan me gewoon niet voorstellen dat je jaloers bent op dode mensen.”

Andere leerlingen zien de parallel met nu. ,,Ik moest gelijk aan het conflict in Gaza denken”, zegt Carmen (14). ,,Daar heb je ook groepen die elkaar steeds maar zwartmaken.”

Macht

Ook Yan herkent patronen. ,,Ik vind dat Geert Wilders met uitsluiting bezig is door wat hij zegt over islamitische mensen. En je hebt natuurlijk de oorlogen in Oekraïne en Rusland en Israël en Palestina. Of de kampen voor de Oeigoeren in China. Ik snap gewoon niet wat ze daarmee willen bereiken. Het gaat eigenlijk alleen maar om meer macht.”

Volgens Goldschmidt roept het Gaza-conflict tijdens haar gastlessen soms vragen op. ,,Vaak waarschuwen leraren me al: houd rekening met opmerkingen daarover. Maar in de praktijk valt dat mee, waarschijnlijk omdat ik een persoonlijk verhaal vertel. Dat overstijgt ideologieën. Een leerling vergeleek de bombardementen in Duitsland wel een keer met Gaza.”

Discussies

Goldschmidt probeert tijdens haar lessen politieke discussies zoveel mogelijk te voorkomen. ,,Zowel de gebeurtenissen op 7 oktober als de bombardementen in Gaza zijn gruwelijk, stel ik dan.”

Volgens geschiedenisleraar Frank Kampers nodigt het Berlage Lyceum jaarlijks bewust gastsprekers uit. ,,De Holocaust is essentieel voor de Nederlandse geschiedenis.”

De leerlingen vinden intussen dat er meer lessen over conflicten als in de Gazastrook gegeven mogen worden. ,,Ik wil er best meer over discussiëren”, zegt Tijl (14).

Geschreven door: Martijn Schoolenberg
Foto's van Thijs Rooimans

https://www.telegraaf.nl/nieuws/1185211158/gastles-over-holocaust-in-atheneumklas-dit-komt-echt-binnen