“Holderdebolder we hebben een Jodinneke op zolder!” Dit zongen de boerenknechten vrolijk als ze van het land afkwamen. Het is niet verrassend dat mijn Joodse moeder Marcelle even later halsoverkop naar een nieuw onderduikadres moet zoeken. Maar ook het volgende adres was niet zo veilig.

Als de oorlog begint, is mijn moeder 26 jaar en werkt op het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Ze krijgt al heel snel te maken met het nieuwe regime: ze vult 3 Joodse grootouders in en wordt na het inleveren van deze ‘ariërverklaring’ direct ontslagen.  Niet lang daarna moet de hele familie een Jodenster dragen en na lang wikken en wegen besluiten zij om te gaan onderduiken. Daarbij wordt mijn moeder de gehele oorlog geholpen door haar niet-Joodse verloofde Melle om diverse onderduikadressen te vinden, maar hij trouwt niet met haar, al zou dat de beste oplossing zijn. Gemengd gehuwden hoefden niet op transport.

Mijn oom René was wel ‘gemend-gehuwd’, hij werkte in de machinefabriek ‘Werkspoor’, maar daar moeten ze in de oorlog voor Duitsland gaan werken. René krijgt psychische problemen en wordt opgenomen in ‘Het Apeldoornsche Bosch’, een Joods psychiatrische instelling. Kort voordat de nazi’s alle Joodse patiënten en hun verzorgers naar Auschwitz deporteren, is hij net weer naar huis gestuurd.

Mijn grootouders, mijn moeder en mijn oom overleven de oorlog. Dat geldt niet voor veel andere familieleden in Nederland en in Duitsland: veel van hen worden vermoord in Auschwitz en Sobibor.